Όλα τα άτοµα σε πλήθος καταστάσεων της καθημερινής τους ζωής φαντάζονται, ονειρεύονται, σχεδιάζουν στο μυαλό τους σενάρια και πιθανές ενέργειες.
Στις διαρκείς αυτές νοητικές διεργασίες, μετατρέπουν πολύ συχνά τις σκέψεις τους σε εικόνες, άλλες φορές σε εικόνες ασαφείς και αόριστες, και άλλες φορές σε εικόνες συγκεκριμένες, µε ροή και συγκεκριμένη κατάληξη.
Όλος ο κόσμος και ιδιαίτερα οι αθλητές και οι αθλήτριες ονειρεύονται φανταστικές επιτυχίες. Όσο αφορά τα σπορ, πολύ συχνά οι αθλητές και οι αθλήτριες φαντάζονται πώς θα είναι το γήπεδο στο οποίο θα μεταβούν για να προπονηθούν ή να αγωνιστούν, τι ρούχα θα φορούν, πώς θα είναι οι θεατές και ο αγωνιστικός χώρος. Επίσης, περισσότερο εστιάζουν στο να φαντάζονται σκηνές από το άθλημά τους, τις κινήσεις του σώματός τους ή τις κινήσεις των άλλων αθλητών. Σχεδιάζουν πιθανά σενάρια και συγκεκριμένες καταστάσεις του αγώνα, πώς θα ήθελαν ακριβώς να αγωνιστούν και τι επιδόσεις θα έχουν. Φαντάζονται συγκεκριμένες τεχνικές και κινήσεις του σώματος τους. Για παράδειγμα, φαντάζονται πώς ακριβώς θα εκτελέσει το σώμα τους µια ελεύθερη βολή στο μπάσκετ, ένα σερβίς στο τένις ή στο βόλεϊ, ένα άλμα σε μήκος ή σε ύψος, και βολή στο ακόντιο ή στο δίσκο, µια ντρίπλα ή ένα πέναλτι στο ποδόσφαιρο.
Οι σκέψεις καθοδηγούν το σώμα σε κάθε στιγμή της εκτέλεσης της άσκησης. Προσπαθώντας να μάθουμε µια κλασική άσκηση όπως είναι η ρίψη µε μπαλάκι, μπορούμε να σκεφτούμε µε λέξεις ή εικόνες την κίνηση, τη στροφή του σώματος πριν το πέταγμα και το άνοιγμα των χεριών. Πριν πετάξετε το μπαλάκι ή το ακόντιο σκεφτείτε την παρακάτω εικόνα: «Γύρνα πλάγια, άπλωσε τα φτερά σαν αετός, τέντωσε πίσω το χέρι και πέτα». Ο παραπάνω τρόπος είναι ιδιαίτερα ελκυστικός. Μας θυμίζει ότι πρέπει να γυρίσουμε το σώμα πλάγια για να ρίξουμε το μπαλάκι και να ανοίξουμε τα χέρια µας. Η σκέψη ότι τα χέρια είναι φτερά του αετού, µας υπενθυμίζει να ανοίξουμε τα χέρια πολύ, ενώ ταυτόχρονα µας δίνει την εικόνα και την αίσθηση του δυνατού και επιβλητικού. Το τέντωμα του χεριού πίσω δίνει την τελευταία οδηγία για σωστή εκτέλεση. Επιπλέον, κάνει την άσκηση φαντασία και παιχνίδι (Θεοδωράκης, Τζιαµούρτας, Νάτσης & Κοσµίδου, 2006)
Ο Orlick ορίζει την νοερή απεικόνιση ως ένα τρόπο αντιμετώπισης προβλημάτων ή γεγονότων µε τη σκέψη, προτού το αντιμετωπίσει κανείς στην πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι οι νοερές εικόνες και η συστηματική χρήση της τεχνικής αυτής από τους αθλητές και τις αθλήτριες, τους βοηθάει πραγματικά. Τους βοηθάει ακόμα, να συγκεντρώνονται καλύτερα, να βελτιώνουν την τεχνική, την αυτοπεποίθησή τους και τέλος να βελτιώνουν την απόδοσή τους.
Η τεχνική της νοερής εξάσκησης
Η τεχνική της νοερής εξάσκησης έχει αποτελέσει αντικείμενο έρευνας κατά τη διάρκεια αποκατάστασης χειρουργικών περιστατικών, διαχείρισης του πόνου και των αθλητικών κακώσεων (Cupal & Brewer 2001, Cupal 1998, Green 1992, Ηeil 1994, Ievleva & Orlick 1991).
H νοερή εξάσκηση είναι μια γνωστική λειτουργία κατά την οποία η αναπαράσταση μιας δράσης αναπαράγεται χωρίς την παραγωγή εμφανούς κίνησης (Jeannerod, 1994) χρησιμοποιώντας αισθητηριακές και αντιληπτικές διαδικασίες, καθιστώντας εφικτή την αναπαραγωγή συγκεκριμένων κινητικών δράσεων μέσω της βραχυπρόθεσμης μνήμης (Dickstein & Deutsch, 2007).
Κατά τη διάρκεια της νοερής εξάσκησης, ενεργοποιούνται περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες σχετίζονται με το σχεδιασμό, την προσαρμογή, την αυτοματοποίηση και την εκτέλεση εκούσιων κινήσεων με τρόπο παρόμοιο, όπως όταν η κίνηση εκτελείται στην πραγματικότητα (Gatti et al., 2013).
Οι περιοχές αυτές είναι ο προκινητικός φλοιός, η συμπληρωματική κινητική περιοχή του εγκεφάλου, περιοχές του βρεγματικού φλοιού του εγκεφάλου, ο φλοιός του προσαγωγίου, η παρεγκεφαλίδα και τα βασικά γάγγλια. Μελέτες έδειξαν ότι αυτές οι περιοχές ενεργοποιούνται τόσο κατά τη διάρκεια της πραγματικής εκτέλεσης της κίνησης, όσο και κατά τη διάρκεια της νοερής εξάσκησης της κίνησης (Hanakawa et al., 2003; Dechent et al., 2004).
Υπάρχουν 2 είδη νοερής εξάσκησης
Η εξωτερική, στην οποία ο αθλητής φαντάζεται ότι παρακολουθεί εξωτερικά την εκτέλεση των κινήσεων και η εσωτερική στην οποία ο αθλητής φαντάζεται ότι πραγματοποιεί τις κινήσεις.
Η νοερή εξάσκηση αποτελεί ένα εργαλείο που προετοιμάζει τον εγκέφαλο προκειμένου να επωφεληθεί από τη διαδικασία της κινητικής αποκατάστασης. Επίσης, είναι μία οικονομική εναλλακτική μέθοδος που εφαρμόζεται εύκολα και πιθανόν να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλους τους ασθενείς, με εξαίρεση αυτούς που αντιμετωπίζουν γνωσιακές δυσλειτουργίες (López et al., 2019).
Δεδομένου ότι δεν περιλαμβάνει εμφανή κίνηση, η νοερή εξάσκηση δεν προκαλεί πόνο και η χρήση της δεν έχει περαιτέρω επιπλοκές στους ασθενείς (Hoyek et al., 2014).
Οι Simonsmeier et al. (2020) βρήκαν ότι όταν η νοερή εξάσκηση συνδυάζεται με τη φυσικοθεραπευτική παρέμβαση προκύπτουν καλύτερα αποτελέσματα, συγκριτικά με την εφαρμογή μόνο ενός φυσιοθεραπευτικού πρωτοκόλλου.
Η επίδραση της νοερής εξάσκησης στο μυοσκελετικό πόνο.
Θετικά αποτελέσματα στη διαχείριση του πόνου της οσφυϊκής μοίρας μετά την εφαρμογή της νοερής εξάσκησης, είχαν δύο μελέτες περίπτωσης των Paolucci et al. (2013) και Ribas et al. (2020) αλλά και οι Javdaneh et al. (2020) επιβεβαίωσαν ότι η εφαρμογή της νοερής εξάσκησης οδήγησε στη μείωση του πόνου της αυχενικής μοίρας.
Πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση των Yap και Lim (2019) έδειξε τη σημαντική επίδραση της νοερής εξάσκησης στη μείωση του πόνου και στην αύξηση του εύρους τροχιάς σε ασθενείς με χρόνιες μυοσκελετικές κακώσεις (αλλά όχι σε οξείες) και επιπροσθέτως τα αποτελέσματα των Moukarzel et al. (2017) και Marusic et al. (2018) έδειξαν ότι ο συνδυασμός της νοερής εξάσκησης με τη συμβατική φυσικοθεραπεία είχε θετικά αποτελέσματα στην αποκατάσταση ασθενών που είχαν υποβληθεί σε ολική αρθροπλαστική γόνατος και ισχίου, αντίστοιχα.
Οι Paravlic et al. (2020) τονίζουν ότι η νοερή εξάσκηση θα πρέπει να ενταχθεί στην πρώιμη μετεγχειρητική περίοδο αποκατάστασης των ασθενών που έχουν υποβληθεί σε ολική αρθροπλαστική του γόνατος, καθώς αυτοί παρουσιάζουν μακροχρόνια μειωμένη κινητικότητα και δυσκολία συμμετοχής σε προγράμματα υψηλής έντασης.
Επίσης έρευνες έχουν αποδείξει ότι η νοερή εξάσκηση αποτελεί μία αποτελεσματική θεραπεία διαχείρισης του πόνου στον καρκινικό πόνο (De Paolis et al., 2019), αλλά και στον πόνο του μέλους «φάντασμα» (MacIver et al, 2008; Brunelli et al., 2014).
Η χρήση της νοερής εξάσκησης στην αποκατάσταση των διαταραχών της τρίτης ηλικίας.
Οι Nicolson et al. (2019) στην πρόσφατη ανασκόπηση τους, βρήκαν ότι η νοερή εξάσκηση βελτιώνει την ισορροπία, την κινητικότητα και την ταχύτητα βάδισης σε ηλικιωμένους χωρίς νευρολογικές διαταραχές.
Παρόμοια αποτελέσματα είχαν και οι Chiacchiero et al. (2015), οι οποίοι βρήκαν ότι μετά την εφαρμογή της νοερής εξάσκησης μειώθηκε σημαντικά ο βαθμός της αστάθειας.
Η χρήση της νοερής εξάσκησης στην αντιμετώπιση των αθλητικών κακώσεων.
Η πραγματικότητα στην αντιμετώπιση των αθλητικών κακώσεων είναι διαφορετική!
Σε μελέτη των Zach et al. (2018) που περιλάμβανε 10 έρευνες, ο μελετώμενος πληθυσμός των οποίων αποτελούνταν από αθλητές διαφόρων αθλημάτων, οι οποίοι έπασχαν από οποιοδήποτε είδους μυοσκελετικό τραυματισμό, έδειξε ότι η χρήση της νοερής εξάσκησης στην αποκατάσταση ενός τραυματισμού έχει μεγάλη επίδραση στη μείωση του πόνου, η οποία ωστόσο δεν είναι στατιστικώς σημαντική.
Όμως οι Christakou et al. (2007) μελέτησαν την επίδραση της νοερής εξάσκησης στη λειτουργική αποκατάσταση αθλητών με διάστρεμμα ποδοκνημικής και βρήκαν ότι σε συνδυασμό με τη συμβατική φυσικοθεραπεία, βελτίωσε σημαντικά τη μυϊκή αντοχή της πειραματικής ομάδας, συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου που εφάρμοσε μόνο το φυσιοθεραπευτικό πρωτόκολλο.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η εφαρμογή της νοερής εξάσκησης προτείνεται σε ασθενείς με μυοσκελετικές κακώσεις ή σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε ορθοπεδικό χειρουργείο, όταν αυτή συνδυάζεται με τη συμβατική φυσικοθεραπεία ή με τη σωματική άσκηση. Η εφαρμογή της νοερής εξάσκησης έδειξε στατιστικώς σημαντική βελτίωση του πόνου και της δύναμης, στην πλειοψηφία των ερευνών.
Για να έχει θετικά αποτελέσματα απαιτείται εξοικείωση στην τεχνική νοερής απεικόνισης, η οποία επιτυγχάνεται με την επανάληψη. Οι ασθενείς οι οποίοι δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ νοερή εξάσκηση, είναι λογικό να δυσκολεύονται στην αρχή. Για αυτό προτείνεται να ξεκινούν με απλές ασκήσεις μικρής διάρκειας και να αυξάνουν τη δυσκολία και τη διάρκεια σταδιακά.
Γκέλσης Ιωάννης, Φυσικοθεραπευτής, ΟΜΤ
Επιστημονικά Υπεύθυνος Φυσικοθεραπευτηρίου “Kinesiotherapy”
Επιστημονικός Συνεργάτης Α.Π.Θ.
Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman. Hall, C.R., Mack, D.E., Paivio, A., & Hausenblas, H.A (1998). Imagery use by athletes: Development of the Sport Imagery Questionnaires. International Journal of Sport Psychology, 29, 73-89. Gould, D., & Damarjian, N. (1996). Imagery training for peak performance. In J.L. Van Raalte & B.W. Brewer (Eds). Exploring sport and exercise psychology. American Psychological Association.Washington.
Θεοδωράκης Ιωάννης, Ζουρμπάνος Νικόλαος, Χ’γεωργιάδης Αντώνιος (2015). Από τη φαντασία στην πραγματικότητα: Νοερή Απεικόνιση, ΤΕΦΑΑ Θεσσαλίας
Βαρυτιμίδη Άννα, Γκότζο Μέγκι (2021). Πτυχιακή εργασία «Η επίδραση της νοερής εξάσκησης στην αποκατάσταση μυοσκελετικών κακώσεων», Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) Σχολή Επιστημών Υγείας και Πρόνοιας Τμήμα Φυσικοθεραπείας.
Baird CL, Murawski MM, Wu J. Efficacy of guided imagery with relaxation for osteoarthritis symptoms and medication intake. Pain Manag Nurs. (2010).
Batson G, Feltman R, McBride C, Waring J. Effect of Mental Practice Combined with Physical Practice on Balance in the Community-Dwelling Elderly. Activities, Adaptation & Aging. (2007)
Braun SM, Kleynen M, Van Heel T, Kruithof N, Wade D, Beurskens A. The effects of mental practice in neurological rehabilitation: a systematic review and metaanalysis. Front Hum Neurosci. (2013)
Cramer SC, Orr EL, Cohen MJ, Lacourse MG. Effects of motor imagery training after chronic, complete spinal cord injury. Exp brain Res. (2007)
Guillot A, Lebon F, Rouffet D, Champely S, Doyon J, Collet C. Muscular responses during motor imagery as a function of muscle contraction types. Int. J. Psychophysiol. (2007)
Jackson PL, Lafleur MF, Malouin F, Richards C, Doyon J. Potential role of mental practice using motor imagery in neurologic rehabilitation. Arch Phys Med Rehabil. (2001)
Jeannerod M. The representing brain: neural correlates of motor intention and imagery. Behav Brain Sci. (1994)
Luzzeri M. Motor Imagery and Performance: The Role of Movement and Perspective (Dissertation) Lafayette: University of Louisiana, (2014).
Melzack R. From the gate to the neuromatrix. Pain Supplement. (1999)
Melzack R. Pain and the neuromatrix in the brain. Journal of Dental Education. (2001)
O’Shea H, Moran A. Does motor simulation theory explain the cognitive mechanisms underlying motor imagery? A critical review. Front. Hum. Neurosci. (2017)
Ruffino C, Papaxanthis, C, Lebon F. The influence of imagery capacity in motor performance improvement. Exp Brain Res. (2017)
Ruffino C, Bourrelier J, Papaxanthis C, Mourey F, Lebon F. The use of motor imagery training to retain the performance improvement following physical practice in the elderly. Exp Brain Res. (2019)
Zach S, Dobersek U, Filho E, Inglis V, Tenenbaum G. A meta-analysis of mental imagery effects on post-injury functional mobility, perceived pain, and self-efficacy. Psychology of Sport and Exercise. (2018)
Zapparoli L, Sacheli LM, Seghezzi S, Preti M, Stucovitz E, Negrini F, et al. Motor imagery training speeds up gait recovery and decreases the risk of falls in patients submitted to total knee arthroplasty. Sci Rep. (2020)
Άννα Χρηστάκου, Ι. Ζέρβας. (2006) Η Νοερή εξάσκηση στην αποκατάσταση αθλητικών κακώσεων, Θέματα Φυσικοθεραπείας, Τόμος 4, Τεύχος 3
Ιστοσελίδες:
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/1262
Mental Imagery May Hasten Recovery after Surgery – Scientific American
https://www.scientificamerican.com/article/mindfulness-can-improve-your-attention-health/
