Η δοκιμασία Stroop είναι από τις πιο γνωστές πειραματικές διαδικασίες στον τομέα της γνωστικής ψυχολογίας. Στη διαδικασία αυτή τα άτομα καλούνται να αποκριθούν σε ένα ερέθισμα το οποίο περιλαμβάνει δυο διαστάσεις, μια εκ των οποίων πρέπει να αγνοήσουν.
Στην κλασσική εκδοχή της δοκιμασίας Stroop τα ερεθίσματα είναι λέξεις χρωμάτων οι οποίες όμως είναι χρωματισμένες με διαφορετικά χρώματα μελανιού από αυτό που σημαίνουν.
Ο John Ridley Stroop είναι ο πρωτεργάτης που παρατήρησε την παρεμβολή Stroop περιγράφοντας την ως εξής: “ Έχουμε μια χρωματολέξη (χρωματισμένη λέξη) όπως είναι το πράσινο η οποία όμως είναι χρωματισμένη με κόκκινο μελάνι. Αν το άτομο κληθεί να διαβάσει τη λέξη και να αγνοήσει το χρώμα δεν παρουσιάζεται δυσκολία και το άτομο θα τη διαβάσει όπως θα διάβαζε τη λέξη χρωματισμένη με μαύρο μελάνι. Όμως αν το άτομο κληθεί να ονομάσει το χρώμα και να αγνοήσει τη λέξη παρουσιάζει αξιοσημείωτη δυσκολία από το να ονομάσει το χρώμα σε ουδέτερη συνθήκη ” (MacLeod & Dunbar, 1988 όπως αναφέρεται στον J.R.Stroop, 1935b). Αυτό είναι το φαινόμενο της παρεμβολής Stroop όπου βασικό χαρακτηριστικό της είναι η ασυμμετρία των διαστάσεων (η λέξη κάνει παρεμβολή στην ονομασία του χρώματος ενώ το χρώμα δεν κάνει παρεμβολή στην ανάγνωση της λέξης).
Το φαινόμενο Stroop
Το φαινόμενο Stroop μπορεί να χαρακτηριστεί ως παιχνίδι, ψυχολογικό τεστ ή απλώς έλεγχος ταχύτητας αντανακλαστικών και στηρίζεται στα χρώματα. Θεωρητικά δείχνει μια εύκολη άσκηση όμως καταλήγει κάποιες φορές πολύ δυσκολότερο από όσο θα περιμέναμε. Στόχος είναι να αποδείξει τη δυσκολία συγκέντρωσης που συχνά αντιμετωπίζει κάθε άνθρωπος.
Εξήγηση του πειράματος – παιχνιδιού
Το φαινόμενο Stroop τονίζει την παρεμβολή. Ο εγκέφαλος δεν μπορεί να επεξεργαστεί με ταχύτητα την πρόκληση, γιατί κάτι τον εμποδίζει. Συχνά με τη βοήθεια του τεστ ελέγχονται γνωστικές λειτουργίες. Για να σχηματίσουν σφαιρική εικόνα οι γιατροί που το χρησιμοποιούν δίνουν έμφαση σε αρκετούς παράγοντες. Αρχικά αντικείμενο ελέγχου είναι ο απαιτούμενος χρόνος, για να δοθούν απαντήσεις σε συνάρτηση με τον χρόνο απάντησης για τις λέξεις που γράφονται με το χρώμα που δηλώνουν. Έπειτα καίριο ρόλο παίζει ο αριθμός των σφαλμάτων.
Πώς λειτουργεί το Stroop Effect.
Τρεις διαφορετικές θεωρίες έχουν προταθεί για να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο:
- Θεωρία Επιλεκτικής προσοχής: Αν βασιστούμε στη θεωρία της επιλεκτικής προσοχής, παρατηρούμε ότι ο εγκέφαλος χρειάζεται πραγματικά περισσότερο χρόνο για να επικεντρωθεί και ακόμα περισσότερη προσοχή για να αναγνωρίσει ένα χρώμα, σε σύγκριση με τη σύνταξη μιας λέξης.
- Θεωρία Ταχύτητα επεξεργασίας: Αυτή η θεωρία δηλώνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να διαβάσουν λέξεις πολύ πιο γρήγορα από ό, τι μπορούν να ονομάσουν τα χρώματα.
- Αυτοματισμός: Αυτή η θεωρία προτείνει ότι η αυτόματη ανάγνωση δεν απαιτεί εστιασμένη προσοχή. Αντ’ αυτού, ο εγκέφαλος απλά ενεργοποιείται αυτόματα. Αυτόματες διαδικασίες είναι εκείνες που μαθαίνουμε και οι οποίες με την πρακτική ενεργοποιούνται χωρίς προσπάθεια, όπως η οδήγηση, η ποδηλασία ή η ανάγνωση. Όταν η διαδικασία γίνεται αυτόματη, λιγότεροι πόροι δαπανώνται στο επίπεδο του εγκεφάλου για να εκτελέσουν το έργο. Αναγνωρίζοντας τα χρώματα, από την άλλη πλευρά, μπορεί να είναι μια λιγότερο αυτοματοποιημένη διαδικασία. καθιστώντας πιο δύσκολη την επεξεργασία των πληροφοριών χρώματος και επομένως την επιβράδυνση των χρόνων αντίδρασης.
Με το τεστ Stroop μπορούμε να μετρήσουμε την ικανότητα ενός ατόμου να χρησιμοποιεί επιλεκτική προσοχή και ταχύτητα επεξεργασίας. Η δοκιμασία Stroop χρησιμοποιείται επίσης σε συνδυασμό με άλλους τύπους νευροψυχολογικών αξιολογήσεων, καθώς εξετάζει την εκτελεστική ικανότητα επεξεργασίας ενός ατόμου.
Πώς να κάνετε τη δοκιμή Stroop;
Κανονικά η δοκιμή αυτή εφαρμόζεται σε ένα κλινικό πλαίσιο της ψυχικής υγείας, αλλά αν θέλετε να βιώσετε το αποτέλεσμα και να δείτε την ικανότητά σας να διακρίνετε ερεθίσματα αλλά και την ταχύτητα που μπορεί να έχετε για να δώσετε απαντήσεις ακολουθήστε τις οδηγίες…
Μην ανησυχείτε αν είναι δύσκολο να το κάνετε στην αρχή, πάρτε τον χρόνο σας και απολαύστε την διαδικασία.
Περιγραφή των καρτελών.
Η πρώτη καρτέλα έχει παρατεταγμένα σε δέκα σειρές επί δέκα στήλες, ορθογώνια παραλληλόγραμμα σχήματα χρώματος πράσινου, μπλε και κόκκινου σε λευκό φόντο.
Η δεύτερη καρτέλα έχει παρατεταγμένα, ομοίως, σε δέκα σειρές επί δέκα στήλες τις λέξεις ΠΡΑΣΙΝΟ, ΜΠΛΕ και ΚΟΚΚΙΝΟ. Οι λέξεις είναι γραμμένες με κεφαλαία γράμματα με μαύρο μελάνι σε λευκό φόντο. Οι λέξεις είναι τοποθετημένες σε πίνακα αντίστοιχων διαστάσεων με κεντρική στοίχιση.
Η τρίτη είναι παρόμοια με την προηγούμενη μόνο που η λέξη ΠΡΑΣΙΝΟ, ΜΠΛΕ ή ΚΟΚΚΙΝΟ είναι γραμμένη με διαφορετικό χρώμα γραμματοσειράς από αυτό που αναφέρει. Δηλαδή η λέξη ΜΠΛΕ είναι γραμμένη με πράσινο ή κόκκινο μελάνι, η λέξη ΚΟΚΚΙΝΟ είναι γραμμένη με πράσινο ή μπλε μελάνι ενώ η λέξη ΠΡΑΣΙΝΟ είναι γραμμένη με μπλε ή κόκκινο μελάνι.
Περιγραφή και εκτέλεση της διαδικασίας.
Ο «εξεταστής» αρχικά παρουσιάζει την πρώτη καρτέλα, την καρτέλα ‘’Κατονομασίας’’ στον εξεταζόμενο. Στην συνέχεια ζητεί από αυτόν να κατονομάσει το χρώμα από τα ορθογώνια σχήματα, όσο πιο γρήγορα μπορεί χωρίς να κάνει λάθος. Εξηγεί πως μπορεί να διορθώσει τα λάθη που κάνει άμεσα. Επίσης αναφέρει πως θα μετρήσει με χρονόμετρο το χρόνο σε δευτερόλεπτα που θα χρειαστεί για την ολοκλήρωση της δοκιμασίας. Ακόμη αναφέρει ότι θα μετρήσει πόσα στοιχεία θα κατονομάσει λάθος, όπως και πόσα από αυτά θα διορθωθούν άμεσα από τον εξεταζόμενο
Ο «εξεταστής» σημειώνει τον χρόνο σε δευτερόλεπτα που χρειάστηκε ο εξεταζόμενος για να ολοκληρώσει την δοκιμασία, τον αριθμό των στοιχείων που εκφωνήθηκαν λάθος, καθώς πόσα από αυτά διορθώθηκαν. Κατά την διάρκεια της δοκιμασίας ο «εξεταστής» δεν παρεμβαίνει.
Μετά την ολοκλήρωση της πρώτης καρτέλας ο «εξεταστής» παραδίδει την δεύτερη καρτέλα, την καρτέλα ‘’Ανάγνωσης’’. Επαναλαμβάνει ουσιαστικά όλη την προηγηθείσα διαδικασία με μόνη διαφορά ότι αντί να ζητηθεί από τον εξεταζόμενο να κατονομάσει το χρώμα του ορθογώνιου σχήματος, του ζητείται να διαβάζει τις λέξεις ΠΡΑΣΙΝΟ, ΜΠΛΕ ή ΚΟΚΚΙΝΟ.
Ο «εξεταστής» με τον ίδιο τρόπο χρονομετρεί και καταγράφει τον χρόνο, τις λάθος απαντήσεις καθώς και τις διορθωμένες. Κατά την διάρκεια της δοκιμασίας ο «εξεταστής» δεν παρεμβαίνει.
Μετά την ολοκλήρωση τις δεύτερης καρτέλας ο «εξεταστής» παραδίδει την τρίτη καρτέλα.
Η καρτέλα αυτή είναι πολύ σημαντική γιατί εδώ παρατηρείται το φαινόμενο της παρεμβολής. Το φαινόμενο αυτό το περιέγραψε ο J. Ridley Stroop το 1935 στην εργασία του “STUDIES OF INTERFERENCE IN SERIAL VERBAL REACTIONS” που δημοσιεύθηκε στο Journal of Experimental Psychology, 18, 643-662.
Η τρίτη καρτέλα, η καρτέλα ‘’Παρεμβολής’’, περιέχει τις λέξεις ΠΡΑΣΙΝΟ, ΜΠΛΕ ή ΚΟΚΚΙΝΟ με διαφορετικό χρώμα γραμματοσειράς από αυτό που αναφέρουν. Ο «εξεταστής» επαναλαμβάνει την διαδικασία. Η απάντηση στην συγκεκριμένη καρτέλα είναι να εκφωνήσει ο εξεταζόμενος το χρώμα της λέξης και όχι το χρώμα που αναφέρει η λέξη (φαινόμενο της παρεμβολής). Πιο συγκεκριμένα, ο εξεταζόμενος πρέπει να αναφέρει το χρώμα από το μελάνι με το οποίο είναι γραμμένη η λέξη κι όχι το χρώμα που αυτή εννοεί. Ομοίως, ο «εξεταστής» χρονομετρεί και καταγράφει τον χρόνο, τις λάθος απαντήσεις καθώς και τις διορθωμένες απαντήσεις. Κατά την διάρκεια της δοκιμασίας ο «εξεταστής» δεν παρεμβαίνει. Με το πέρας της τρίτης καρτέλας ολοκληρώνεται και η δοκιμασία Stroop.
Όποια θεωρία κι αν αποδειχτεί ορθότερη, σημασία έχει πως το φαινόμενο Stroop αποτελεί ακόμα και σήμερα ερέθισμα για σκέψη.
Συμπερασματικά λοιπόν είναι εσφαλμένη η εντύπωση που έχουμε, ότι μπορούμε να ελέγχουμε πλήρως την προσοχή μας.
Το μυαλό μας είναι θαυμάσιο, αλλά να έχουμε κατά νου μερικές φορές ότι δεν το ελέγχουμε πάντα, μάλλον το αντίθετο συνεχώς συμβαίνει!
Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία:
1.Μοίρου Δέσποινα, Εξάσκηση και Παρεμβολή Stroop σε παιδιά και ενήλικες, Διπλωματική εργασία 2008
2.Μαρκάτου Άρτεμις, Ο Ρόλος της εξάσκησης στην παρεμβολή Stroop, Διπλωματική εργασία 2008
3.Γουγουλιάς Κυριάκος, Στάθμιση της δοκιμασίας Stroop σε ελληνικό φυσιολογικό πληθυσμό, Διπλωματική εργασία 2008
Γκέλσης Ιωάννης, Φυσικοθεραπευτής, ΟΜΤ
Επιστημονικά Υπεύθυνος Κέντρου Φυσικοθεραπείας “Kinesiotherapy”
Επιστημονικός Συνεργάτης Α.Π.Θ.
